Hemen hemen hepimiz Birinci Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti'nin son zamanları söz konusu olduğu zaman Enver Paşa'nın vatan hainliği ile suçlandığını duymuşuzdur. Hatta kimi tarih yorumcuları Enver Paşa'nın bizzat kendisinin devletin yıkılışına zemin hazırladığını savunmuştur. Şu önemli bir noktadır ki, Enver Paşa kaderin bir cilvesi sonucu hayallerine erişemeyerek başarısız olmuşsa da, kesinlikle vatan haini olarak nitelendirilemez. Enver Paşa, Osmanlı Devleti'nin en vatansever subaylarından biridir. Kendisi Balkanlar'da Bulgar ve diğer komitacı gerillalara karşı savaşmış, 1908 Meşrutiyeti'nin temelini atmış, Trablusgarp'ta İtalyanlara kök söktürmüş değerli bir komutandır. Kendisini Turancılık temelli bir İslamcılığa adamış olan Şanlı Enver Paşa, Birinci Dünya Savaşı'nı ideallerini gerçekleştirmeye imkan sağlayacak bir araç olarak görmüştür. Enver Paşa, girilen savaştan galip çıkılacağını ve Osmanlı Devleti'nin Orta Asya Türkleri ile birleşerek tekrar eski parlak devirlere ulaşacağını düşünüyordu. Ne var ki, Birinci Dünya Savaşı'nda her cephede kanının son damlasına kadar savaşan Mehmetçiklere rağmen Osmanlı Devleti savaştan yenik ayrılmıştır. Enver Paşa da en çok Sarıkamış Harekatı nedeniyle eleştirilir. Çeşitli aksaklıklar nedeniyle bu harekat başarılı olamamıştır. En önemli sebep de orduya erzak ve kışlık giyecek taşıyan gemileri Ruslar'ın Karadeniz'de batırmış olmasıdır. Eğer bu tür aksaklıklar olmasa idi Osmanlı Orduları Kafkasya içlerine ilerleyip Rusları yenilgiye uğratarak Orta Asya Türkleri ile birleşebilecek ve Enver Paşa'nın Turan Ülküsü gerçek olacaktı. Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı'ndan yenik çıkınca Enver Paşa da diğer İttihat ve Terakki liderleri gibi yurt dışına çıkmak zorunda kaldı. Türkiye'deki Milli Direnişi sevinçle destekliyor ve takip ediyordu. Kendisi Rusya'ya geçti ve orada Müslüman askerlerden bir ordu toplamak istedi. Bu ordu ile Anadolu'daki direnişe destek verecek idi; ancak Mustafa Kemal Paşa ve bazı meclis üyeleri Enver Paşa'nın Anadolu'ya gelmesinin iç politikada iki başlılığa sebep olarak milleti böleceğini düşündüler ve Enver Paşa Anadolu'ya kabul edilmedi. Bunun üzerine Enver Paşa kendisini Orta Asya Türkleri'nin Sovyet Rusya (SSCB) egemenliği ve zulmünden kurtulmasına adadı. Topladığı birliklerle Türkistan'ın özgürlüğü için mücadele etti. Ne var ki, kaynakları kısıtlı idi ve Sovyet Ordusu oldukça güçlüydü. Buna rağmen yanındaki Türk ve Müslüman mücahitlerle mücadelesine devam etti. 4 Ağustos 1922 tarihinde Tacikistan'ın Çeğen Köyü'nde şehit oldu. Mezarı 1996'da Türkiye'ye İstanbul Abide-i Hürriyet Tepesi'ne Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'in de katıldığı bir törenle nakledildi. Enver Paşa, 74 yıl sonra vatan toprağına kavuşmuştu.
![]() |
Şehit Enver Paşa |
Sonuç olarak Enver Paşa, Türk tarihinin yetiştirdiği en büyük evlatlardan birisidir. Son ve en büyük ülküsünde başarısız olmuş olması onu değersiz biri yapmaz. O, doğru bildiği yolda canını feda etmiş bir idealisttir. Kendisi kesinlikle vatan haini değil, bilakis en büyük vatanseverlerdendir. O'nun bıraktığı Türkçü ve İslamcı miras ile çizginin yolumuz ve yolunuz olması Büyük Türkiye Cumhuriyeti'nin gelecek teminatıdır. Sen Çok Yaşa! Ey Şanlı Şehit Enver Paşa... Torunların seni unutmayacak!
Hoş gelişler ola, kahraman Enver Paşa
Askerin, milletin bayrağınla çok yaşa
Arş arş arş ileri ileri, dönmez geri, Türk'ün askeri
Sağdan sola, soldan sağa, Al da Bayrağın, düşman üstüne
Cephede mitralyöz, ayna gibi parlıyor
Türkistan Türkleri bayrak açmış bekliyor
Arş arş arş ileri ileri, dönmez geri, Türk'ün askeri
Sağdan sola, soldan sağa Al'da Bayrağın düşman üstüne
Bu kutlu marş, Enver Paşa Türkistan'a gittiği zaman orada ki Türk'lerin ağzından dökülüp, dalga dalga yayılarak Ortaasya semalarında yıllarca yankılanıp günümüze kadar söylenerek gelen yanık bir ezgidir...
Enver Paşa Sovyet Güçleri Tarafından Katledildi
Türk Savaş Lideri Buhara'da Öldürüldü
diyor
Askerin, milletin bayrağınla çok yaşa
Arş arş arş ileri ileri, dönmez geri, Türk'ün askeri
Sağdan sola, soldan sağa, Al da Bayrağın, düşman üstüne
Cephede mitralyöz, ayna gibi parlıyor
Türkistan Türkleri bayrak açmış bekliyor
Arş arş arş ileri ileri, dönmez geri, Türk'ün askeri
Sağdan sola, soldan sağa Al'da Bayrağın düşman üstüne
Bu kutlu marş, Enver Paşa Türkistan'a gittiği zaman orada ki Türk'lerin ağzından dökülüp, dalga dalga yayılarak Ortaasya semalarında yıllarca yankılanıp günümüze kadar söylenerek gelen yanık bir ezgidir...
Enver Paşa Sovyet Güçleri Tarafından Katledildi
Türk Savaş Lideri Buhara'da Öldürüldü
diyor
Şanlı Enver Paşa'nın Kabri
Abide-i Hürriyet Tepesi
İstanbul-Türkiye
Abide-i Hürriyet Tepesi
İstanbul-Türkiye